Krzyżacy na Pomorzu 1309-1466
Od momentu zajęcia Pomorza władcy polscy kilkakrotnie odwoływali się do papieża; odbywały się kolejne procesy, które nie doprowadziły jednak do odzyskania utraconych ziem. Zawarty za Kazimierza Wielkiego pokój kaliski (1343 r.) stanowił rozwiązanie kompromisowe: w zamian za zagarnięte przez Zakon Kujawy, król zrzekł się między innymi Pomorza. Krzyżacy chcą też kupić ziemię słupską, którą jednak brandenburczycy sprzedają książętom zachodniopomorskim. W 1239 r. ziemia ta zostaje co prawda oddana Zakonowi w zastaw, ale dzięki pomocy miejscowych mieszczan i rycerstwa, nie dostaje się ostatecznie w ręce Krzyżaków.
Na II połowę XIV w. przypadł szczyt potęgi Krzyżaków. Zakon wprowadził jednolity podział administracyjny państwa oparty na komturstwach, na których czele stali, rezydujący w warownych zamkach, komturowie. Mniejszymi jednostkami były wójtostwa, prokuratorie, urzędy rybackie, leśne oraz komornictwa.
Na Pomorzu powstało duże komturstwo gdańskie. Zakon prowadził intensywną akcję kolonizacyjną, zakładając wsie kmiece i miasta (Łeba, Lębork). W Pucku tworzy się urząd rybactwa z mistrzem rybactwa na czele.
Agresywna postawa wielkiego mistrza Urlyka von Jungingena doprowadziła do wojny przeciwko Polsce. Doszło do bitwy pod Grunwaldem i chociaż w wyniku pokoju toruńskiego z 1411 r. Pomorze i ziemia chełmińska nadal pozostały przy Zakonie, to Jagiełło ponawiał żądania zwrotu tych ziem.
Znowu sporne kwestie mają być rozstrzygnięte przez proces, jednak walki toczone są z przerwami nadal. Wreszcie w połowie wieku stany pruskie wypowiadają posłuszeństwo Wielkiemu Mistrzowi, zajmują zamki krzyżackie i zwracają się z prośbą do Kazimierza Jagiellończyka o przejęcie władzy.
Rozpoczyna się wojna trzynastoletnia, zakończona w 1466 r. pokojem toruńskim, na mocy którego Pomorze wróciło do Polski.
Zakony rycerskie powstały dla obrony Ziemi Świętej przed niewiernymi. Sama idea wyzwolenia Ziemi pochodziła od papieża, który przeforsował swój pomysł opierając się na cesarzach bizantyjskich, potem na rycerstwie europejskim. Pierwsza wyprawa pod koniec XI w. doprowadziła do utworzenia królestwa jerozolimy. Wkrótce pojawił się problem obrony granic i opieki nad pielgrzymami, już od 1070 r. działa ochotnicza służba szpitalna, z której wyłonili się najpierw joannici, templariusze, później od około 1190 r. krzyżacy. Według tekstu nieznanego autora z 1245 r. początek zakonu dał szpital założony przez mieszkańców Bremy i Lubeki, który niósł pomoc wojskom walczących z muzułmanami w Akkonie (Syria). Szpital przekazano następnie kapelanowi Konradowi i komornikowi Burchardowi. Rycerze przyjęli regułę zakonną, a szpital nazwali imieniem Bogurodzicy Maryi. Pierwszym mistrzem był Herman Walpot. W XIII w. dzięki przedsiębiorczości czwartego mistrza, Hermana von Salzy (1209-1239), krzyżacy stali się jednym z najbogatszych zakonów. Ich posiadłości znajdowały się w Armenii, Grecji, Sycylii, Apulii, Niemczech, a także Austrii, Prusach, Inflantach i Hiszpanii oraz w południowej Francji i Włoszech. Pieniądze otrzymywali od władców zainteresowanych walką z muzułmanami oraz rycerzy, którzy dzięki datkom wykupywali się od udziału w wyprawach. Po utracie Akkony (1291 r.) siedzibą wielkiego mistrza stał się klasztor Św. Trójcy w Wenecji. Drugim kluczowym miejscem był Rzym, gdzie stale rezydował Generalny Prokurator, broniący interesów zakonu na dworze papieskim. W 1211 r. zakon dostał od króla węgierskiego Andrzeja II pokaźną ziemię Borsa. Król sprowadził krzyżaków w celach obronnych i religijnych, mieli bronić Siedmiogrodu przed Kumanami i dążyć do ich nawrócenia. W zamian za pomoc otrzymali najrozmaitsze przywileje: połowę złota i srebra uzyskanego z wykopalisk, swobodę organizowania targów wolnych od opłat skarbowych, prawo budowy grodów i miast drewnianych, zwolnienia od obowiązku goszczenia wojewody, poboru wojskowego oraz podatku pogłównego, swobodę organizowania własnych sądów i poddanie całego terytorium bezpośredniemu zwierzchnictwu samego króla. Gdy jednak okazało się, że Krzyżakom chodzi głównie o przejęcie ziemi, zostali z niej siłą wyrzuceni. W 1226 r. Zakon prowadzi rokowania z Konradem Mazowieckim. W zamian za ziemię chełmińską i pogranicze Prus, krzyżacy zobowiązali się do zdobycia pruskich ziem. Z myślą o zbudowaniu autonomicznego państwa zaczęli podbój Prus, dążąc następnie do opanowania Pomorza Gdańskiego.