Historia Słowaków jako narodu jest znacznie dłuższa i bogatsza niż dzieje ich państwa, jednego z najmłodszych na świecie. Dzieje Słowacji można opisać jako kronikę wypadków, które zachodziły na dzisiejszym terytorium kraju, albo jako dzieje słowackiego ludu, który przez kilkaset lat był bezimiennym uczestnikiem i świadkiem własnej historii.
Państwo Słowian
Zachodniosłowiańskie plemiona, przodkowie Słowaków, pojawiły się u południowych podnóży Karpat w V i VI w. jako jeden z najstarszych ludów Europy. Na początku IX w. utworzyły Księstwo Nitrzańskie, które połączone w 833 r. z Księstwem Morawskim dało początek silnemu państwu słowiańskiemu – Rzeszy Wielkomorawskiej. W niej właśnie Słowacy widzą genezę swej państwowości. Rozkwit państwa wielkomorawskiego nastąpił w latach 846-906, za panowania Rastislava (Rościsława) i Svatopluka (Świętopełka). Pierwszy sprowadził z Konstantynopola misjonarzy Cyryla i Metodego, drugi znacznie powiększył obszar państwa. Bizantyjscy mnisi, „bracia z Sołunu”, stworzyli pierwsze słowiańskie pismo, a język staro-cerkiewno-słowiański podnieśli do rangi języka liturgicznego. Fakt ten pozwolił Słowianom uniknąć kościelnej germanizacji i na długie wieki zaszczepił im poczucie własnej odrębności.
Utrata państwowości
Po okresie rozkwitu Rzesza Wielkomorawska zaczęła chylić się ku upadkowi na skutek wewnętrznych utarczek i walk o władzę. Na początku X w. uległa rozkładowi i została stopniowo wchłonięta przez państwo Madziarów, którzy przybyli w rejon Karpat w drugiej połowie IX w. Węgrzy, nieustraszeni wojownicy i nieokiełznani nomadowie, po porażkach militarnych z Niemcami, które powstrzymały ich wypady na zachód, osiedlili się między Cisą a Dunajem. Stopniowo zaludniali coraz większe terytorium, zakładając osady w sąsiedztwie siedlisk Słowian, od których uczyli się uprawy roli i hodowli zwierząt. Wymownym tego dowodem jest cała grupa zapożyczeń w języku węgierskim, dotyczących m.in. rolnictwa (słoma – szalma, grabie – gereblye, gołąb – galamb).
Pierwsi władcy węgierscy, uznając państwowość Słowian z czasów wielkomorawskich, utworzyli na ich terytorium pograniczną prowincję ze stolicą w Nitrze, zarządzaną przez młodszego brata króla. Dopiero Władysław I Święty na początku przyłączył te tereny do Korony Węgierskiej i wtedy państwo Słowian znikło z areny dziejów na tysiąc lat, a naród słowacki żył odtąd nieco na uboczu historii. Pierwszy plan dziejów dzisiejszej Słowacji budowali węgierscy królowie, rycerze, magnaci i szlachta oraz niemieccy mieszczanie, górnicy, kupcy, a później austriaccy cesarze. Słowacy wiedli pracowite życie rolników, gwarków, czasem mieszczan, zachowując swój język i zwyczaje, zwłaszcza w górskich dolinach Liptowa, Orawy i Turca, gdzie stanowili zdecydowaną większość. Nieco światła na ich egzystencję rzuca Privilegium pro Slavis -wydany przez Ludwika Węgierskiego w 1381 r., dokument który gwarantował Słowakom połowę miejsc w radzie Żyliny i równe prawa z niemieckimi mieszczanami.
Czasy prosperity
Cezurą w historii ziem słowackich były najazdy tatarskie w latach 1241-1242. Królowie węgierscy wznieśli wtedy wiele kamiennych warowni, a zdziesiątkowaną ludność zasilali kolonistami sprowadzanymi najczęściej z Niemiec. Ci przynieśli ze sobą nowy typ osadnictwa i urbanistyki, a także biegłość w sztuce budownictwa oraz umiejętność wykrywania i eksploatacji bogatych złóż rud metali. W XIV w. na terenie dzisiejszej Słowacji wydobywano trzecią część europejskiego złota (Kremnica) i połowę srebra (Bańska Szczawnica, Bańska Bystrzyca, Gelnica). Złote forinty bite w działającej do dziś kremnickiej mennicy były najsilniejszą walutą średniowiecznej Europy. Zabytki architektury i sztuki z tamtych czasów (miasta Lewocza, Bardejów, Koszyce, Preszów, dzieła rzeźbiarskie Mistrza Pawła z Lewoczy oraz gotyckie freski w kościołach Spiszu i Gemeru) to cenne klejnoty dziedzictwa europejskiego.